HISTORIA RELACJE, POŁĄCZENIA

Na urlop w Beskidy pod znakiem swastyki pociągi ekspresowe dla urlopowiczów Wehrmachtu z Berlina do Cieszyna

Maciej Dembiniok

Sukcesy wojsk niemieckich w początkowej fazie II wojny światowej uzyskane głównie metodą blitzkriegu, okupione były koniecznością powołania do służby czynnej dużych ilości żołnierzy - tylko do czerwca 1941 roku miało miejsce 16 fal mobilizacyjnych, służących tworzeniu jednostek na poziomie dywizji Wehrmachtu. Ci, którzy przeżyli bez poważnego uszczerbku dla zdrowia działania frontowe, stanowili dzięki nabytemu doświadczeniu cenny element niemieckiej machiny wojennej, która angażowała kolejne rzesze poborowych. Żołnierze po odsłużeniu wymaganego okresu na froncie byli wysyłani na „urlopy”, które dzięki zdobyczom militarnym Niemiec mogły mieć miejsce w Paryżu, Atenach czy Beskidzie Śląskim. Po wypoczynku odświeżeni mogli wracać na fronty, aby walczyć dalej za „tysiącletnią Rzeszę”.

W celu sprawnego dyslokowania żołnierzy podróżujących z i na front utworzono specjalne klasy pociągów:
SFR = Schnellzug für Fronturlauber - pociąg ekspresowy do wyłącznego użytku żołnierzy Wehrmachtu, obowiązywały miejscówki
DmW = D-Zug mit Wehrmachtteil - pociąg ekspresowy z sekcją dla Wehrmachtu, stanowiący „cywilny” pociąg ekspresowy z częścią miejsc lub wagonów do wyłącznego użytku Wehrmachtu
EmW = Eilzug mit Wehrmachtteil - pociąg pospieszny z sekcją dla Wehrmachtu, stanowiący „cywilny” pociąg pospieszny z częścią miejsc lub wagonów do wyłącznego użytku Wehrmachtu
PmW = Personenzug mit Wehrmachtteil - pociąg osobowy z sekcją dla Wehrmachtu, stanowiący „cywilny” pociąg osobowy z częścią miejsc lub wagonów do wyłącznego użytku Wehrmachtu

Pociągi te kursowały najkrótszymi trasami z frontów II wojny do Rzeszy oraz z terenu Rzeszy do miejsc wypoczynku utworzonych na potrzeby Wehrmachtu. Ośrodki wypoczynkowe tego typu powstały na podbitych terenach poprzez rekwizycje (najczęściej bez odszkodowań) istniejących przed wojną placówek lub dzięki współpracy dotychczasowych właścicieli z władzami okupacyjnymi. Żołnierze dodatkowo korzystali z rozmaitych udogodnień oraz benefitów jak np. Führergeschenk für Fronturlauber - dodatkowe kartki na żywność (przykładowo dodatkowe 5 kg mąki pszennej, 1 kg cukru, 2 kg roślin strączkowych, 500 g masła i 1,5 kg marmolady) czy Führer-Paket - paczka zawierająca np. w roku 1943 10 marek i dodatkową kartkę na żywność (dzienny żołd wynosił wówczas 50 fenigów).

Tereny Śląska Cieszyńskiego należące do Polski przed wrześniem 1939 roku, w okresie II wojny światowej włączone zostały do Niemiec jako powiat Cieszyn (Landkreis Teschen) i powiat Bielsko (Landkreis Bielitz) należące do prowincji Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien). Graniczyły one z marionetkową Republiką Słowacką oraz terenami okupowanymi przez Niemcy: Protektoratem Czech i Moraw (wschodnia część powiatu Bielsko graniczyła z okupowanym Generalnym Gubernatorstwem). Wprowadzono tu prawo stosowane w III Rzeszy i rozpoczęto działania zmierzające do całkowitego podporządkowania lub wyniszczenia ludności nie mieszczącej się w nazistowskich wzorcach tzw. „rasy aryjskiej”, całkowitej germanizacji oraz maksymalnego wykorzystania zasobów.

Na terenie Śląska Cieszyńskiego (zwanego w niemieckiej prasie okresu II wojny Olsaland) na potrzeby wypoczynku żołnierzy Wehrmachtu udostępniono szereg obiektów w Beskidzie Śląskim i Śląsko-Morawskim. Obiekty schroniskowe należące do polskich i czechosłowackich towarzystw turystycznych przeszły pod zarząd niemiecki, obiekty wypoczynkowe należące do osób prywatnych niejednokrotnie przejmowano siłą, a dotychczasowych właścicieli rugowano. Do całkiem pokaźnej bazy wypoczynkowej łatwo było dotrzeć dzięki rozbudowanej sieci kolejowej i uruchomionym „pociągom ekspresowym dla urlopowiczów Wehrmachtu”, stanowiącym jednocześnie ciekawostkę w rozkładach kolei okresu okupacji jako bezpośrednie połączenie Berlina i Cieszyna (choć wyłącznie dla żołnierzy).

Po raz pierwszy Schnellzug für Fronturlauber (SFR) z Berlina do Cieszyna uruchomiono w rozkładzie jazdy ważnym od 6 października 1941 roku. SFR nr 161 w godzinach dopołudniowych krążył po Berlinie „zbierając” na poszczególnych stacjach żołnierzy (zatrzymywał się na stacjach: Berlin-Charlottenburg, Berlin Zoologischer Garten, Berlin Friedrichstraße, Berlin Alexanderplatz i Berlin Schlesischer Bahnhof), a następnie kierował się w stronę Beskidów po drodze zatrzymując się we Frankfurcie nad Odrą (Frankfurt Oder), Gubinie (Guben), Lubsku (Sommerfeld), Żaganiu (Sagan), Głogowie (Glogau), Wrocławiu (Breslau), Brzegu (Brieg), Opolu (Oppeln), Kędzierzynie (Haydebreck), Raciborzu (Ratibor) i Boguminie (Oderberg), aby ostatecznie zakończyć bieg na dworcu głównym w Cieszynie (Teschen). Podróż trwała 10 godzin 40 minut i odbywała się w wagonach drugiej i trzeciej klasy objętych w całości rezerwacją miejsc.

Powrót składu (jako SFR 61) odbywał się w godzinach nocnych (wyjazd z Cieszyna o godzinie 1:05), a podróż do Berlina (stacja końcowa Berlin-Charlottenburg) trwała 10 godzin i 35 minut.


W kolejnych rozkładach jazdy pociąg ten kursował nadal - od maja 1942 roku skrócił się o 6 minut czas poróży do Cieszyna, a w październiku 1942 roku trasę wydłużono aż do słowackiej Czadcy, gdzie pociąg z Berlina jako SFR 141 docierał o 22:47 z postojem w Mostach o 22:04. Pociąg powrotny (SFR 41) rozpoczynał bieg w Czadcy o godzinie 23:38, ale z Cieszyna odjeżdżał tak jak wcześniej o 1:05 w nocy. Ostatecznie kursowanie pociągów SFR do Cieszyna zawieszono od rozkładu jazdy ważnego od 1 listopada 1943 roku. 23 stycznia 1945 roku zawieszono kursowanie wszystkich pociągów ekspresowych, a cywile mogli korzystać z pociągów pasażerskich jedynie na odległość do 75 kilometrów od miejsca zamieszkania lub pracy, a w maju „tysiącletnia Rzesza” legła w gruzach.

Dziś z Cieszyna (Czeskiego) można dotrzeć do Berlina nawet w 8 godzin i 41 minut (z przesiadką w Pradze), ale podróż jest możliwa bez względu na rasę, przynależność państwową czy przekonania, a bezpośrednie połączenia Berlina i Cieszyna okresu II wojny pozostaną ciekawostką ówczesnych rozkładów jazdy i świadectwem tamtych czasów.

Bibliografia:

Deutsches Kursbuch - Winterausgabe 1941/42 Gültig ab 6. Oktober 1941, Deustche Reichsbahn, Generalbetriebsleitung Ost Berlin, 1941, Berlin
Deutsches Kursbuch - 1942/43 Gültig ab 4. Mai 1942, Deustche Reichsbahn, Generalbetriebsleitung Ost Berlin, 1942, Berlin
Deutsches Kursbuch - Jahresfahrplan 1943 Gültig ab 17. Mai 1943, Deustche Reichsbahn, Generalbetriebsleitung Ost Berlin, 1943, Berlin

Opublikowano 4 lutego 2024 roku