Lokomotywownia Zebrzydowice Bogusław Bujok

W lipcu 1920 roku Rada Ambasadorów dokonała podziału Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Polskę a Czechosłowację, a Zebrzydowice stały się wówczas stacją graniczną. Przy stacji zaczęły powstawać urzędy i instytucje związane z odprawą ruchu granicznego. Należały do nich: Urząd Celny, Policja Województwa Śląskiego, Biuro Wagonowe, Kontrola Eksportu Węgla oraz firmy spedycyjne. Małej stacji ciężko było sprostać coraz większym zadaniom, dlatego w 1924 roku zatwierdzono projekt jej rozbudowy przez PKP. Rozbudowano układ torów, wybudowano nowy budynek dworcowy, dwa obszerne magazyny i pomieszczenia ekspedycji kolejowej. W odległości około 200 metrów na zachód, w kierunku granicy państwa, wybudowano ręczną obrotnicę, wieżę ciśnień, dwa kanały, żurawie wodne, zasieki na węgiel i pomieszczenia służby trakcyjnej. Nawęglanie parowozów odbywało się za pomocą ręcznie obsługiwanych dźwigów w kubłach blaszanych o pojemności 50 kg. Załadunek żużla na wagony był ręczny. Obrządzanie parowozów zatrudnionych na manewrach w tutejszej stacji oraz naprawy bieżące wykonywała drużyna parowozowa, zaś przeglądy okresowe i mycie kotła wykonywano w macierzystej parowozowni w Dziedzicach.

Po II wojnie światowej znacznie zwiększył się ruch pociągów w stacji Zebrzydowice. Dlatego już w 1946 roku rozpoczęto budowę hali parowozowej, dobudowano cztery kanały, do obrotnicy i żurawi węglowych dorobiono napęd elektryczny. Wybudowano również trójkąt do obracania parowozów. Wzniesiono pomieszczenia warsztatu, szatni i umywalni, magazynu oraz budynek administracyjny (zlokalizowany przy ulicy Dworcowej 12). W ten sposób punkt trakcyjny został podniesiony do rangi Parowozowni Pomocniczej i oddany do eksploatacji w dniu 1 kwietnia 1949 roku. Parowozowni przydzielono na inwentarz pierwsze parowozy serii Ty2 i Tr5.

W latach 50. XX wieku dobudowano 6 dalszych kanałów z dwoma zapadniami oraz powiększono obrotnicę do 26 metrów. Parowozownia Pomocnicza została przemianowana na Parowozownię Główną III klasy. Pod koniec lat 60. była już Parowozownią Główną I klasy, a w 1969 roku posiadała na inwentarzu parowozy serii: Ok22, OKl2, OKl27, Tr5, Ty2, Ty23, Ty45, Ty246 i TKt48.

Fragment regulaminu technicznego lokomotywowni Zebrzydowice MD I klasy z roku 1972

W połowie lat 60. parowozownia rozpoczęła obsługę manewrów na tutejszej stacji lokomotywami spalinowymi SM41, które były na inwentarzu MD Czechowice Dziedzice. W dniu 12 listopada 1966 roku przyjęto na stan MD Zebrzydowice pierwszą lokomotywę spalinową SM41-65, ale z powodu braku zaplecza dla trakcji spalinowej, oddano ją w dniu 25 lutego 1967 roku z powrotem na stan MD Czechowice Dziedzice. Z biegiem czasu hale parowozowe adaptowano dla potrzeb trakcji spalinowej, wybudowano również stację paliw. Do lokomotywowni przydelegowano coraz więcej spalinowozów, ale na inwentarz przyjęto je dopiero w dniu 1 lipca 1978 roku. Wyjątek stanowił spalinowy wagon silnikowy SN61-06, przyjęty na stan z MD Czechowice Dziedzice w dniu 22 lutego 1973 r., a w dniu 3 kwietnia 1975 r. oddany do MD Tarnowskie Góry.

Na początku lat osiemdziesiątych przygotowano również zaplecze dla trakcji elektrycznej i w listopadzie 1981 r. przyjęto na inwentarz pierwsze lokomotywy elektryczne ET21-77, 127 i 356.


Tabela 1. Stan MD Zebrzydowice na dzień 12 sierpnia 1991 roku
Ty42 19 ,92, 94, 121
Ty45 139
SM41 201, 202, 213
SM42 112, 208, 916, 1071
SM31 052
ST44 071, 179, 918, 920, 943, 1009, 1016, 1043
ET21 41, 57, 77, 80, 81, 85, 95, 99, 107, 116, 117, 127, 136, 173, 179, 212, 239, 319, 356, 381, 456, 457, 472, 479, 493, 624, 629, 636
Lokomotywy Ty45-139, SM41-202 i 213 oczekiwały na decyzję o skreśleniu ich z inwentarza PKP i wysłaniu na złom, parowozy Ty42 pracowały tylko jako kotły stałe. Wszystkie one przybyły w sierpniu 1991 r. z ZNTK Piła, Ty42-19 po naprawie średniej z ważnym kotłem na 2 lata, pozostałe po rewizji zewnętrznej kotła z ważnością na 1 rok.
Ostatecznie Ty45-139 został skreślony z inwentarza 14 lutego 1992 roku i przewieziony do Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie, a Ty42-19 w roku 1998 przetransportowano z Zebrzydowic do Skansenu Taboru Kolejowego w Chabówce, gdzie są eksponowane do dziś.

Lokomotywownia I klasy w Zebrzydowicach w dniu 1 października 1991 roku została przekształcona w Zamiejscowy Oddział Eksploatacyjno-Naprawczy MD Czechowice-Dziedzice, a degradacja ta zapoczątkowała jej likwidację. Władze podjęły taką decyzję uwzględniając fakt trwałego zmniejszenia przewozów na kolei, a w konsekwencji „nadmiaru infrastruktury i potencjału naprawczego”. Stwierdzono, że dla obsługi rejonu przygranicznego wystarczające będą lokomotywownie w Czechowicach-Dziedzicach i Oświęcimiu, a czynnikiem dodatkowym były problemy z instytucjami ochrony środowiska, gdyż lokomotywownia ogrzewana była za pomocą kotła parowozu. Spotkało się to oczywiście z niezadowoleniem załogi podnoszącej kwestię strat przewoźników na podsyły lokomotyw luzem w rejon granicy i niebezpieczeństwo dewastacji obiektów, w których remonty włożyli wiele, niejednokrotnie społecznej, pracy (jak się później okazało nie bezzasadne). W celu utrzymania zatrudnienia choć dla części załogi planowano uruchomić tu warsztaty remontowe wózków motorowych WM-10 z raciborskiego „Kolzamu” lub wagonów towarowych, jednak żaden z tych planów nie został zrealizowany (m.in. ze względu na brak w gminie oczyszczalni mogącej przyjąć duże ilości ścieków wymagających chemicznego neutralizowania - miano tu prowadzić remonty silników). W późniejszym okresie istniały jeszcze pomieszczenia warsztatowe oraz magazyny i przetrzymywano tu tabor przeznaczony do celów wystawienniczych lub złomowania. Końcem lat 90. PKP opuściła obiekty lokomotywowni, które ulegały stopniowej dewastacji.

W 2008 roku dokonano rozbiórki remizy i warsztatów, w kolejnych latach wszystkich pozostałych budynków i urządzeń, aby ostatecznie wysypać tłuczniem plac mieszczący dawniej budowle i urządzenia lokomotywowni.

Na mapie ↴


Opracowano na podstawie „Regulaminu Technicznego Lokomotywowni I kl. Zebrzydowice”, broszury informacyjnej imprezy organizowanej przez Towarzystwo Miłośników Kolei w Katowicach w dniu 21 września 1991 roku „Parowozem w góry” oraz artykułu w tygodniku „Nowe Sygnały” nr 34 (2290) z 21 sierpnia 1994 roku.

Zaktualizowano 16 lutego 2022 roku
Copyright © Koleje Śląska Cieszyńskiego 2007-
W górę strony