Kolejka wąskotorowa tartaku Glesingera w Harbutowicach
Maciej Dembiniok


Fakt istnienia wąskotorowej kolejki z Harbutowic do Skoczowa jest większości mieszkańców regionu nieznany, jednak w okresie międzywojennym transportowała ona drewno z tartaku w Harbutowicach na stację kolejową w Skoczowie, a jej ślad w postaci istniejących do dziś ulic poprowadzonych jej szlakiem jest doskonale widoczny.

Lasy Beskidu Śląskiego od dawien dawna dostarczały okolicznym mieszkańcom drewna, a zapotrzebowanie na nie zwiększyło się jeszcze wraz z rozwojem górnictwa i hutnictwa na Śląsku Cieszyńskim. Na przełomie XIX i XX wieku powstało wiele mniejszych i większych tartaków, które dostarczały drewno nie tylko na potrzeby lokalnej społeczności, ale także na eksport. Jednym ze znaczniejszch przedsiębiorców na rynku obróbki drewna w monarchii austro-węgierskiej stał się Joseph Philipp Glesinger. Urodzony w roku 1838 w Cieszynie w rodzinie żydowskiego karczmarza Glesinger początkowo zajmował się handlem zbożem, aby w roku 1870 uruchomić przedsiębiorstwo zajmujące się wyłącznie przetwórstwem drewna i jego handlem. W roku 1872 nabył swój pierwszy tartak zlokalizowany w Harbutowicach, aby w późniejszym okresie stać się właścicielem tartaków m.in. w Sibicy, Jabłonkowie, Ustroniu, czy słowackiej miejscowości Turček (tutaj firma Glesingera wybudowała sześciokilometrową leśną kolej wąskotorową Turček - Štrich służącą transportowi drewna). Po śmierci Josepha Philippa firmę przejęli jego synowie, którzy dalej rozwijali interes (m.in przez budowę nowoczesnych tartaków w Bohorodczanach czy Broszniowie - w ówczesnym województwie stanisławowskim Rzeczypospolitej).

Na początku XIX wieku młyn wodny i tartak (również zasilany energią wodną) były najznaczniejszymi obiektami gospodarczymi Harbutowic. Zlokalizowane były przy obecnej ulicy Wiślańskiej, a wybudowane zostały przez feudalnych właścicieli wsi, z których ostatnim był Erdman Radecki, od którego wieś w roku 1798 odkupiła Komora Cieszyńska. W roku 1872 obiekt ten nabył wspomniany Joseph Philipp Glesinger, który dokonał jego rozbudowy i modernizacji. Po jego śmierci zwierzchnictwo nad firmą przejęli jego synowie, którzy nadal rozwijali harbutowicki tartak. W latach 20. XX wieku wybudowali obok tartaku willę, która istnieje do dziś (ulica Wiślańska 70). Ostatecznie ze względu na dekonikunkturę tartak został w roku 1935 sprzedany małżeństwu Adamowi i Zofii Polokom z Ustronia. Do czasów współczesnych nie zachował się żaden z jego budynków, a jedynym śladem, że niegdyś funkcjonował tu zakład przemysłowy jest obudowana dziś betonowym korytem Młynówka, która napędzała dawniej przez koła napędowe nie tylko harbutowicki tartak, ale także szereg zakładów w Skoczowie.

Dogodna lokalizacja tartaku przy głównej drodze do Ustronia i Wisły zapewniała łatwy dowóz surowca drzewnego, jednakże ze względu na wciąż wzrastającą produkcję właściciele zauważyli konieczność wykorzystania transportu kolejowego do ekspedycji produkcji. Najbliżej znajdowała się stacja w Skoczowie, tam zatem poprowadzono tor kolejki, która znacznie ułatwiała transport drewna (alternatywą był transport konny).

Dokładna data budowy kolejki wąskotorowej z tartaku w Harbutowicach nie jest znana. Ze zgromadzonych materiałów wynika, że po raz pierwszy pojawia się ona na mapach opracowanych w roku 1933 powstałych na podstawie map sprawdzonych w roku 1931 (mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:100000, Warszawa 1934), a opisana jest także na niemieckich mapach topograficznych z roku 1944 (Deutsche Heereskarte 1:25000, 1944).


Bieg rozpoczynała na terenie tartaku przy obecnej ulicy Wiślańskiej, a następnie biegła na zachód w stronę ulicy Leśnej (dzisiejsza ulica Wiślańska na tym odcinku poprowadzona została śladem kolejki). Następnie tor biegł tak jak obecna ulica Leśna do skrzyżowania z ulicą Krzywą (która również powstała na śladzie torowiska). Tor biegł tutaj na północ, a następnie skręcał na północo-zachód w stronę stacji kolejowej Skoczów (obecnie ta część została zabudowana obiektami skoczowskiej odlewni metali). Na placu zlokalizowanym po południowej stronie stacji następował przeładunek na wagony normalnotorowe i dalsza ekspedycja. Łączna długość linii wynosiła około 1,2 kilometra.
Nieznany jest wykorzystywany tabor, ani szerokość zastosowanego toru (zapewne 600 mm jak w przypadku innych kolejek wąskotorowych).

Kolejka nie była wykorzystywana po II wojnie światowej, a z relacji mieszkańców ulicy Wiślańskiej wynika, że część szyn została zaasfaltowana podczas remontów tej ulicy. Podkłady ze zdemontowanej linii były wykorzystywane przez okolicznych mieszkańców na potrzeby własne.

Źródła:
  • Zabytki architektoniczne na terenach wiejskich gminy Skoczów, Skoczów 2013
  • Skoczów - szkice do monografii Halina Szotek, Skoczów 2017
  • Mapa taktyczna Polski 1:100000, Warszawa 1934
  • Szczegółowa mapa powiatów: Cieszyńskiego i Bielskiego 1:50000, Cieszyn 1936
  • Deutsche Heereskarte 1:25000 1944
Opublikowano 8 lipca 2019 roku
Copyright © Koleje Śląska Cieszyńskiego 2007-
W górę strony